Wij hebben ons voorgenomen om zo af en toe een Delftse straat uit te lichten in onze maandelijkse blog. Vorige maand begonnen we met onze ‘eigen’ Buitenwatersloot. Deze maand laten we ons licht schijnen in de oudste straat of gracht van Delft: het Oude Delft. Voor de echte historicus zal het niks nieuws zijn, maar wie weet kom je in dit artikel toch iets nieuws te weten over deze gracht, welke een belangrijke rol heeft gespeeld in het ontstaan van Delft.
Door Michiel1972 - Eigen werk, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7627114
De eerste gracht: het begin van Delft
Zoals al gezegd is het Oude Delft de oudste gracht, maar ook de oudste straat van Delft. Het Oude Delft heette ooit Delf, wat delven/graven betekend. Dat is ook waar de stad Delft zijn naam aan te danken heeft. De Delf werd gegraven in noordelijke richting als verlenging van de natuurlijke sloot/kreek Schie. Vermoedelijk werd de Delf omstreeks het jaar 1100 gegraven. In die tijd was er nog geen stad, en de Delf had als functie het gebied er omheen te ontwateren.
Aan het einde van de 12e eeuw werd een tweede gracht gegraven, parallel aan de Delf, waarna de namen Oude Delft en Nieuwe Delft ontstonden. Tegenwoordig heeft de Nieuwe Delft andere namen zoals de Wijnhaven, Hippolytusbuurt en Voorstraat. In de 13e eeuw werd het Oude Delft aangesloten op de Delftse Vliet richting Den Haag, waardoor ontwatering en handel per schip werden bevorderd. In die tijd was er al sprake van een kleine stad, en had Delft reeds stadrechten verkregen.
Aan beide kanten komen de twee grachten uit op kolken die de gracht met de Schie en de Vliet verbinden. Het land tussen de Oude en de Nieuwe Delft werd met de klei dat vrijkwam uit de Nieuwe Delft opgehoogd. Dit gebied vormde de basis voor de ontwikkeling tot een dorp, en daarna tot een stad. In de Gouden Eeuw was dit hoger gelegen land in het drassige gebied een geliefde woonplaats voor vermogende kooplui. Langs het Oude Delft staan daarom nu nog steeds veel herenhuizen en andere historisch belangrijke gebouwen.[1]
Bijzondere gebouwen
In de loop der tijd werd het Oude Delft ook een geliefde vestigingsplaats voor allerlei organisaties en instanties. Zo ligt het Prinsenhof (Sint-Agathaklooster) langs het Oude Delft, maar ook de Oude Kerk; het meest herkenbare gebouw van Delft. Eind 14e eeuw kwam een groepje vrouwen in een huis achter de toren van de Oude Kerk wonen. Kort daarna besloten ze zich van de wereld af te sluiten in een klooster op dezelfde plaats. De dochter van een van de oprichtsters heette Aechte, waarvan de heilige Agatha de naamheilige is. Zo komt het klooster aan de naam Sint-Agathaklooster.
Na de Reformatie werd het grootste deel van de gebouwen ingericht als hof voor Prins Willem van Oranje. Hij verbleef tussen 1572 en 1584 regelmatig in het klooster, en werd hier in 1584 vermoord door Balthasar Gerards.[2] Het huidige Prinsenhof heeft uiteraard zijn naam te danken aan het feit dat het een verblijf van de toenmalige Prins was.
Misschien wel het meest bekende gebouw van Delft, met zijn hoofdingang aan het Oude Delft, is de Oude Kerk. De kerk stamt uit 1246, en is de oudste kerk van Delft. De verbouwing in die tijd werd geleid door Bartholomeus van der Made, waardoor de kerk vanaf die tijd ook de St. Bartholomeuskerk werd genoemd. De kenmerkende, 75 meter hoge scheve toren werd tussen 1325 en 1350 gebouwd in Vlaamse stijl. Het was in die tijd met afstand het hoogste gebouw in de omgeving.
De toren is half op een zandrug en half op een gedempte gracht gebouwd. Het Oude Delft is waarschijnlijk omgelegd om ruimte te creëren voor de St. Bartholomeuskerk. Door inklinking van de klei onder het gedempte deel onder de toren, begon de toren al tijdens de bouw scheef te zakken. Later heeft men weer recht doorgebouwd, waardoor er een knik in de toren zit.[3]
Het Oude Delft heeft natuurlijk niet alleen van oorsprong spirituele, maar ook commerciële gebouwen. Om ook het commerciële deel van de gracht te beschrijven, willen we als derde object langs de gracht het Oost-Indisch huis nemen. Dit gebouw, ook wel de kamer van de VOC in Delft genoemd, was de Delftse kamer van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Deze kamer werd in 1602 opgericht, en leverde één vertegenwoordiger aan het opperbestuur van de VOC.
Oude Delft met links het Oost-Indisch huis en rechts het pakhuis (wit), Door Zapata1000 - Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=136195869 Doordat Delft niet aan een rivier ligt, sloot het zich vrij laat aan bij de VOC. In 1631 of kort daarvoor kocht de Kamer van Delft twee huizen aan het Oude Delft, die zij lieten verbouwen tot een eigen Oostindisch Huis. Later kwamen daar verschillende pakhuizen bij. Aan de overkant van de gracht werd in 1653 een nieuw pakhuis gebouwd, bekend als het Oostindisch Pakhuis en later als het legermuseum. Na de opheffing van de VOC kwam het Oostindisch Huis in het bezit van het Departement van Oorlog.
Tram of geen tram?
Er heeft ooit een paardentram over het Oude Delft gelopen. Vanaf 1866 ging de eerste interlokale paardentram van Nederland vanuit Den Haag over het Oude Delft rijden. In 1887 werd er een stoomtram van gemaakt. In 1923 zou het een elektrische tram worden, maar die mocht vanwege de bovenleiding niet langs de grachten rijden. Na veel protesten tegen de nieuwe tram, werd de tramlijn voor elektrische trams in 1929 om de binnenstad heen geleid. Dat is vandaag de dag nog steeds het geval, met tramlijnen over de Phoenixstraat en de Westvest.
Tramlijn langs het Oude Delft rond 1910 (links) en (rechts) 1999, Delft Vroeger en Nu, https://www.delftkijkt.nl/DELFT%20VROEGER%20EN%20NU.htmlHet Oude Delft en Prinsenstad Makelaardij
Wat we hierboven hebben beschreven is slechts een klein deel van alles wat er over het Oude Delft te vinden is. Er staan nog veel meer bekende panden langs dan we hier hebben besproken. Wie aan deze gracht kan wonen wordt over het algemeen als bevoorrecht beschouwd. Het komt niet vaak voor dat een woning langs het Oude Delft bij ons te koop staat, maar toevallig is dat nu wel het geval. Op dit moment staat bij ons Oude Delft 91D in de verkoop, een chique 3-kamer woning langs deze prachtige gracht. Ben je geïnteresseerd of heb je een andere vraag? Neem contact op met Prinsenstad Makelaardij.
